Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata	Uchylenie ustawy uchylającej ustawę nie przywraca obowiązywalności ustawy uchylonej
Clara non sunt interpretanda	Jasne wyrażenie nie wymaga interpretacji
Ad ea, quae frequentius accidunt, iura adaptantur	prawa dostosowują się do tych przypadków które zdarzają się bardzo często
Aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur	słuszność nie stanowi prawo, lecz prawo wspomaga
Amemus patriam, pareamus legibus	kochaj ojczyznę przestrzegaj prawa
Apices iuris non sunt iura	sztuczki prawne nie stanowią prawa
Applicatio est vita regulae	Stosowanie (prawa) jest życiem normy prawnej
Auctoritas, non veritas facit legem	Nie prawda, lecz władza państwowa stanowi prawo
Audiatur et altera pars	Niech będzie wysłuchana i druga strona
A verbis legis non est recedendum	Należy trzymać się słów ustawy
Benignius leges interpretandea sunt, quo voluntas earum conservetur	Ustawy wtedy są właściwiej interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha
Bonum ex malo non fit	Dobro nie rodzi się ze zła
Cessante ratione legis cessat ipsa lex	gdy ustaje przyczyna wydania ustawy, traci moc i sama ustawa
consuetudo certa esse debet	zwyczaj powinien być trawły
corruptissima republica plurimae leges	im większe zepsucie w państwie tym liczniejsze ustawy
cuius est condere, eius est abrogare	kto może stanowić prawo ten może je uchylić
de maiore et minore non variant iura	Prawa nie zmieniają się w zależności od mniejszego lub większego znaczenia osoby
de minimis non curat lex	Ustawa nie troszczy się o drobiazgi
de similibus idem est iudicium	W podobnych sprawach powinno zapadać podobne rozstrzygnięcie
Divide et impera	dziel i rządź
Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur	ustawy niekiedy drzemią, ale nigdy nie przestają obowiązywać
Dura lex sed lex	surowe prawo ale prawo
Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat	Ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie na tym kto przeczy
Eius est interpretari leges, cuius est condere	Do interpretacji prawa upoważniony jest ten kto je stanowi
Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem	Bytów nie należy mnożyć ponad konieczność
Erubescimus, cum sine lege loquimur	rumienimy się kiedy mówimy bez ustawy
Exceptio est stristissimae interpretationis	Wyjątek powinien być interpretowany ściśle
Exclusa censentur omnia, quae lex enumerando non inclusit	Należy uznawać za wyłączone wszystko to, czego ustawa wyliczając nie włączyła
Exercendae sunt leges	Prawa należy stosować
Ex iniuria ius non oritur	Z bezprawia nie rodzi się prawo
expressio specialis omnem impedit extensionem	Dokładne wyrażenie wyklucza wykładnię rozszerzjącą
facta probantur, iura novit curia	fakty wymagają udowodnienia, prawo zna sąd
Fiat iustitia, pareat mundus	Niech stanie się sprawiedliwość, choćby miał zginąć świat
Fictio non operatur ultra casum fictum	Fikcja nie wywiera skutków prawnych poza przypadkiem dla którego została ustanowiona
Hominum causa omne ius constitutum sit	Wszelkie prawo powinno być stanowione ze względu na człowieka
Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet	Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi
In legibus magis simplicitas quam difficultas placet	W ustawach lepsza jest prostota niż zawiłość
incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere	Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całosci ustawy, na podst
Iniuria ex e dicta est, quod non iure fiat; omne enim quod non iure fit, iniuria fieri dicitur	Bezprawie stąd bierze swą nazwę że dzieje sie coś niezgodnie z prawem, mówi się bowiem ze to
Iniuria non excusat iniuriam	Bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia
Iudex est lex loquens	Sędzia jest mówcą ustawy
Iura non in singulas personas, sed generaliter constituntur	Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich
Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non ledere, suum cuique tribuere	Nakazy prawa są następujące: uczciwie żyć, nie szkodzić drugiemu, oddawać każdemu to co mu s
Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia	Mądrość prawnicza jest znajomością spraw boskich i spraw ludzkich, wiedzą o tym, co sprawiedli
ius est ars boni et aequi	Prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne
Ius gentium est, quo gentes humanae utuntur	Prawo narodów jest to prawo którym posługuje się rodzaj ludzki
Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit:	Prawem naturalnym jest to prawo którego sama natura nauczyła wszystkie stworzenia
nam ius istud non humani generis proprium, sed omnium animalium	prawo bowiem jest właściwe nie tylko rodzajowi ludzkiemu, lecz wszystkim stworzeniom
Ius singulare est quod contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate	prawem wyjątkowym jest takie, które powagą prawodacy z uwagi na pewną korzyść
Constituentium introductum est	>wprowadzone zostało wbrew zasadzie
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi	Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą oddania każdemu co mu się należy
Iustitia est fundamentum regnorum	Sprawiedliwość jest podstawą króletw
Iustitia non debet claudicare	Sprawiedliwość nie powinna kuleć
Iustitias vestras iudicabo	Osądzę waszą sprawiedliwość
legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus	Dobre prawo od złego możemy rozróżnić miarem prawa natury
Lege non distinguente nec nostrum est distinguere	Tam gdzie ustawa nie rozróżnia nie naszą rzeczą jest wprowadzać rozróżnienie
Legem brevem esse oportet	Ustawa powinna być zwięzła
Leges ab omnibus intellegi debent	Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
Leges bonae ex malis moribus procreantur	Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów
Lex est exercitus iudicum tutissimus ductor	Ustawa jest najpewniejszym przewodnikiem w pracy sędziów
lex iniusta non est lex	Ustawa (prawo) niesprawiedliwe nie jest ustawą (prawem)
lex necessitatis ext lex temporis	Ustawa (wydana w chwili) konieczności jest prawem chwili
Lex non obligat nisi promulgata	Ustawa nie obowiązuje jeżeli nie jest ogłoszona
Lex posterior derogat legi prori	Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą
Lex specialis derogat legi generali	Ustawa szczegolna uchyla ustawę ogólną
Lex superior derogat legi inferiori	Ustawa wyższa uchyla ustawę niższą
lex posterior generalis non derogat legi priori speciali	Ustawa późniejsza ogólna nie uchyla stawy wcześniejszej szczegółowej
lex retro non agit	ustawa nie działa wstecz
magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum	urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś milczącym urzędnikiem
melior aliqua quam nulla lex	lepsze jest jakieś prawo niż żadne
melius est ius deficiens quam ius incertum	lepszy jest brak prawa niż prawo niepewne
minime sunt mutanda quae interpretationem certam semper habuerunt	jak najmniej należy zmieniać to co zawsze miało jednoznaczną interpretację
misera est vita, ubi ius est vagum aut incertum	marne jest życie tam gdzie prawo jest chwiejne albo niepewne
nemo est iudex in propria causa	nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat	reguły nie tworzą prawa lecz się z niego wywodzą
non exemplis, sed legibus iudicandum est	należy orzekać na podstawie ustaw a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygniecia
non omne quod licet honestum est	nie wszystko co dozwolone jest uczciwe
Optima est legum interpres consuetudo	zwyczaj jest najepszą wykładnią ustawy
optima est lex qua minimum relinquit arbitrio iudicis optima iudex qui minimum sibi	najlepsza jest ustawa która najmniej zostawia swobodnej ocenie sędziego najlepszym jest sędzia kt
pacta sunt servanda	umów należy dotrzymywać
placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequistatisque quam stricti iuris rationem	e wszystkich sprawach zasada sprawiedliwości i słuszności powinna mieć pierwszeństwo nad zasad�
politia legibus, non leges politiae adaptandae	polityka powinna dopasowywać się do ustaw a nie ustawy do polityki
publicum ius est, quod ad statum rei romanae spectat; privatum quod ad singulorum utilitatem	publicznym prawem jest to które ma na względzie dobro państwa rzymskiego prywatnym, dobro jednost
quid est enim civitas nisi iuris societas civium	czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli
quid leges sine moribus vanae proficiunt?	cóż za korzyść z martych praw kiedy nie ma moralności?
quis custodiet ipsos custodes?	kto upilnuje samych strażników?
quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt	zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi
roma locuta, causa finita	rzym przemówił, sprawa skończona
salus populi (publica, rei publicae) suprema lex esto	dobro ludu (publiczne, państwa) niechaj będzie najwyższą ustawą
sanctiones vocamus legum eas partes, quibus poenae constituuntur	sankcjami nazywamy te części ustaw w których ustanawiane są kary
scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem	znawstwo ustaw nie polega na przyswojeniu sobie ich słów, ale ich treści i mocy prawnej
sententia facit ius (inter partes)	wyrok tworzy prawo (pomiędzy stronami)
servi legem sumus, ut liberi esse possimus	jesteśmy sługami prawa abyśmy mogli być wolni
silent leges inter arma	pośrod oręża ( w czasie wojny) milczą ustawy
simplicitas legibus amica	prostota jest przyjaciółką ustaw
si vis pacem cole iustitiam	jeśli chcesz pokoju pielęgnuj sprawiedliwość
summum ius summa iniuria	najwyższe prawo bywa najwyższym bezprawiem
ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio	w takich samych okolicznościach należy stwosować takie same rozwiązania prawne
ubi ius, ibi remedium	gdzie prawo tam i środek do jego realizacji
ubi societas, ibi civitas ibi ius	gdzie społeczeństwo tam też państwo, tam też prawo
verba cum effectu accipienda	słowa należy rozumieć zgodnie z ich znaczeniem