| Fortes fortuna adiuvat | los sprzyja odważnym (sentencja zapisana u Terencjusza, także u Cycerona) |
| fortuna caeca est | los jest ślepy |
| fortunae rota | koło fortuny (zwrot poświadczony po raz pierwszy u Cycerona) |
| fortuna variabilis | los zmienny (fortuna kołem się toczy) |
| gallia est omnis divisa in partes tres | cała Galia dzieli się na 3 części (z Cezara O wojnie galijskiej) |
| gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus | cieszmy się więc, póki jesteśmy młodzi (z poety niem C.W. Kinderlebena oparty na hymnie pokutny |
| gaude, mater Polonia | ciesz siÄ™, matko Polsko (poczÄ…tek hymnu nieszpornego S.Szczepanowskiego) |
| genius loci | duch miejsca (opiekujÄ…cy siÄ™ miejscem) |
| genius saeculi | duch czasu (wieku) |
| gloria victis | chwała zwyciężonym (tytul zb. nowe E. Orz., parafraza vae victis) |
| gutta cavat lapidiem non vi, sed saepe cadendo | kropla drąży kamień nie siłą, lecz ciągłym spadaniem (Owidiusz) |
| habeas corpus | abyś zachował ciało ( w prawie o nietykalności osobistej) |
| annuntio vobis gaudium magnum: habemus papam | ogłaszam wam radość wielką: mamy papieża |
| habent sua fata libelli | książki mają swoje losy, zależy od pojętności czytelnika (myśl terncjanusa maurusa) |
| hannibal ad (ante) portas | hannibal u bram(rzymu) (II wojna punicka...., zagraża ojczyźnie niebezpieczeństwo) |
| hic et nunc | tu i teraz |
| hic vivunt leones | tu żyją lwy (termin w starożytnej kartografii - niznane kraje głownie w afryce) |
| historia vitae magistra est(historia tetis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae es | historia jest nauczycielką życia (cyceron +całość) |
| hoc est corpus meum | oto ciało moje (słowa chrystusa ew. Mat. podczas ostatnij wieczerzy) |
| hodie mihi, cras tibi | dziÅ› mnie, jutro tobie |
| hominem te esse memento | pamiętaj, że jesteś (tylko) człowiekiem (niewolnik szeptem, za plecami wodza wjeżdżającego zw |
| homo est animal sociale | człoiek jest istotą społeczną (arystoteles, cyceron) |
| homo faber | człowiek rzemieślnik, człowiek wytwórca |
| homo homini lupus | człowiek człowiekowi wilkiem(paraf. zdania plauta) |
| homo ludens | człowiek bawiący się(tytuł pracy J. Huizingi - u podstaw działania zabawa,gra,współzawodnictw |
| homo novus | człowiek nowy (z cycerona: nowicjusz, parweniusz, nieznany powołany na urząd) |
| homo sapiens | człowiek rozumny (w nauce - rodzaj ludzki, wprowadzony przez Karola Linneusza) |
| homo sum et nil humanum a me alienum esse puto | jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce (terencjusz) |
| honesta fama melior pecunia | szlacetna sława lepsza niż pieniądze |
| honesta mors turpi vita potior | zaszczytna śmierć jest lepsza od haniebnego życia |
| honores saepe mutant mores sed raro in meliores | zaszczyty często zmieniają obyczaje, rzadko na lepsze (plutrach) |
| honoris causa | dla zaszczytu (nazwa honorowego tyt. nauk. zwykle z dopełnieniem doctor... osobom zasłużonym ... |
| horribile dictu | strach mówić (zwrot potoczny, używany ironicznie O zgrozo!) |
| hospes venit, deus venit | gość w dom, bóg w dom (słowa przywitania w staropolskim obyczaju szlacheckim) |
| diem perdidi | straciłem dzień (swetoniusz, rzekome sł. cesarza rzym. Tytusa - nie spełnienie dobrego uczynku) |
| dies diem docet | dzień uczy dzień ( z każdym dniem nabieramy nowych dośw. skrót od afor. Publiusza Syrusa) |
| disce, puer, Latine, ego te faciam mościpanie | ucz się chłopcze łaciny, a ja cię uczynię paniem (makaroniczne zd. Stefan Batory) |
| divide et impera | dziel i rządź/zasiewaj niezgodę, żeby panować nad kłócącymi się (odpowiednik gr. dywizy Fil |
| docendo discimus | nauczajÄ…c uczymy siÄ™ sami (paraf. z seneki) |
| doctor utriusque iuris | doktor obojga praw (wykształcenie prawnicze zakresie prawa kanonicznego i świeckiego) |
| D.O.M. deo optimo maximo | bogu najlepszemu, najwyższemu (na świątyniach rzymskich, również na końsciołach i nagrobkach) |
| Dominus vobiscum | pan z wami (z wulgaty, pozdrowienie biblijne, włączone do kat. liturgii) |
| domus magna, magna cura | duży dom, duży kłopot |
| domus parva, magna quies | mały dom, duży spokój |
| dulce et decorum est pro patria mori | słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę (horacy) |
| dum spiro, spero | dopóki żyję, mam nadzieję |
| duobus litigantibus tertius gaudet | gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta (ezob) |
| dura lex, sed lex | surowe prawo, lecz prawo (paraf. stwierdzenia Ulpiana z tyru) |
| dura necessitas | okrutna konieczność |
| ecce homo | oto człowiek (z wulgaty ew. Jana, piłat o chrystusie, ukazał go żydom i nie znajdował winy) |
| eo ipso | tym samym, dlatego właśnie, z tego wynika |
| edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus | jemy po to żeby żyć, a nie żyjemy po to aby jeść (przysłowie greckie przytaczane w różnych |
| e pluribus unum | jedno uczynione z wielu (zwłaszcza rząd narodowy utw. ze stanów; napis na pieczęciach i monetach |
| errare humanum est | błądzić jest rzeczą ludzką (maksyma u wielu autorów np seneka cyceron |
| est modus in rebus | we wszystkim jest granica (horacy) |
| et cetera | i tak dalej |
| et tu, brute, contra me? | I ty brutusie przeciwko mnie?( cezar w chwili gdy był przebijany sztyletem, w idy marc. 15.03 44pne |
| ex aequo | jednakowo, w ten sam sposób |
| ex cathedra | z katedry (głosić coś w sposób autorytatywny, bezapelacyjnie, bez dyskusji) |
| exegi monumentum aere perennius | wzniosłem pomnik trwalszy od spiżu (horacy, świadectwo poczucia włąsnej wartości poety) |
| exempli gratia | na przykład |
| exemplis discimus | uczymy się na przykładach |
| ex libris | z ksiąg, z księgozbioru |
| ex officio | z urzędu |
| explicte | (rzecz sformułowna) jasno, dobitnie |
| explessis verbis | dobitnie, wyraźnie, bez ogródek |
| faber est quisque suae fortunae | każdy jest kowalem swojego losu (maksyma przypis. Appiuszowi Klaudiuszowi) |
| fabula non longa est | bajka nie jest długa |
| feci, quod potui,faciant meliora potentes | zrobiłem co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej (par. formuły ustępujących konsulów rzym.. |
| felix, qui potuit rerum cognoscere causas | szczęśliwy zaiste ten, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy (Wergiliusz Georgiki) |
| ferro ignique | ogniem i mieczem (żelazem i ogniem, w lit pol popularne jako tytuł powieści Sienkiewicza) |
| finis coronat opus | koniec wieńczy dzieło (i pozwaa nam dopiero docenić je w pełni) |
| quod erat demonstrandum | co należało udowodnić (formuła euklidesa, na końcu swoich twierdzeń mat) |
| quod scimus, gutta est, quod ignoramus, mare | to, co wiemy, jest kroplÄ…, czego nie wiemy, morzem |
| quod licet Iovi, non licet bovi | co wolno jowiczowi, tego nie wolno wołowi (przysłowie średn., oparte na łac grze słow) |
| quorum (quorum praesentia sufficit) | kworum(l. członków zgromadzenia niezbędna do prow. obrad, pełnopraw. wyborów i uchwał +cał) |
| quot homines, tot sententiae | ilu ludzi, tyle opinii (terencjusz) |
| quo vadis? (Domine) | dokąd idziesz? (panie) (wg legendy uciekający z rzymu św piotr pyta chrystusa w via appia) |
| rara avis | rzadki ptak (biały kruk) cenny okaz (juwenalis) |
| remedia amoris | lekarstwa na miłość (tytuł utworu owidiusza, palinodia - odwołanie do ars amatoria) |
| repetitio est mater studiorum | powtarzanie jest matką nauk(przysłowie uniwersyteckie) |
| requiescat in pace | niech spoczywa w pokoju (żałlobne wezwanie modlitewne, inskrypcja nagrobna) |
| res gestae | czyny dokonane (dzieje) (nazwa opisów czynów bohaterskich wodzów, w śred. nazwa kronik) |
| rome aeterna | wieczny rzym |
| sacrum et profanum | świętość i świeckość |
| salus rei publicae supremum lex | dobro republiki najwyższym prawem |
| sapere aude | odważ się być mądrym (horacy) |
| sapienti sat | mądremu wystarczy (mądrej głowie dość w dwie słowie,łac przysłowie, przyt przez plauta i ter |
| scio me nihil scire | wiem, że nic nie wiem (odpowiednik greckiego powiedzenia sokratesa) |
| Sede vacante | stan gdy stolica biskupia (zwłaszcza papieska) jest nieobsadzona |
| samper fidelis | zawsze wierny |
| sensu stricto | w ścisłym znaczeniu |
| sic itur ad astra | tak się idzie do gwiazd (maksyma wergiliusza z eneidy. świetnie chłopcze poczynasz, tak gwiazd si |
| sic transit gloria mundi | tak przemija chwała świata (początkowe słowa łac pieśni kościelnej) |
| signum temporis | znak czasu (wulgata, ew. św mat.) |
| silva rerum | las rzeczy (cyceron -zbiór rozmaitych myśli wiadomości i utworów różnego rodzaju) |
| sine ira et studio | bez gniewu i stronniczości, obiektywnie (tacyt) |
| sine labore non erit panis in ore | bez pracy nie będzie chleba w ustach |
| sit tibi terra levis | niech ci ziemia lekką będzie (rzymska formuła kończąca obrzęd pogrzebowy) |
| si vis pacem, para bellum/ qui desiderat pacem, praeparet bellum/ si vis pacem,para iustitam | jeśli chcesz pokoju, szykuj się do wojny +wersja flawiusza wegetiusza +wersja w pałacu pokoju w h |
| spiritus movens | duch poruszający (czynnik sprawczy, osoba poruszająca do działania) |
| S.P.A. sanus per aquam | zdrowy przez wodÄ™ |
| S.P.Q.R. Senatus Populusque romanus | senat i naród rzymski (w godłach, sztandarach i budynkach-coś się działo dla lub w imię senatu |
| Sabat mater dolorosa | stała matka boleściwa (pocz sekwencji XIII, franciszkanin Jacopone da Todi, wł. do liturgii rzym. |
| stat crux dum volvitur orbis | krzyż stoi póki kręci się świat (aforyzm papierza Aleksandra VI) |
| status quo | istniejÄ…cy obecnie stan rzeczy |
| stricte | ściśle, dokładnie |
| sub rosa | pod różą (z zach. milczenia; symbol dyskrecji, legenda kupidio, harpokrates, wenera...;nad stołe |
| audi multa, dic pauca | słuchaj dużo, mów mało |
| audi, vide, tace, si vis viviere in pace | słuchaj, patrz, milcz, jeśli chcesz żyć w spokoju |
| aurea mediocritas | złoty środek, umiar (horacy) |
| aurea prima sata (e)st aetas | pierwszy nastał złoty wiek (pocz poematy owidiusza Metamorfozy, 4 wieki ludz:złoty,srebrny,spiż, |
| ave, caesar/imperator, morituri te salutant | witaj, cezarze, idący na śmierć pozdraiwją ciebie (swetoniusz, pozdrowienie gladiatorów n areni |
| barba non facit phiosophum | broda nie czyni filozofem (plutarch) |
| bis dat qui cito dat | dwa razy daje, kto prędko daje (co nagle to po diable)(paraf. słow publiusza syrusa) |
| bona fide | w dobrej wierze (subiektywne przekonanie o zgodności postępowania z prawem lub zasadami społ) |
| cantus cycneus | łabędzi śpiew (cyceron, ostatnie dzieło autora, przejaw talentu, łabędź śpiewa przed śmierc |
| caput mundi | głowa (stolica) świata (o rzymie albo innych metropoliach) |
| carpe diem | chwytaj dzień (dewiza epikurejczyków zaczerpnięta z horacego) |
| carum est, quod rarum est | cenne jest to, co rzadkie |
| casus belli | powód do wojny (formuła prawa międzyn. dla uspraw. rozpoczęcia wojny lub dla zagrożenia nią) |
| cave canem | strzeż się psa (Petroniusz, napis ostrzegawczy u wejścia) |
| cedant arma togae | niech oręż ustąpi przed togą (cezar) |
| ceterum censeo Carthaginem delendam esse | a poza tym uważam, ża Kartaginę należy zburzyć (marek porcjusz katon starszy kończył każdą |
| citius, altius, fortius | szybciej, weyżej, mocniej (dywiza igrzysk olimpijskich) |
| civis romanus sum | jestem obywatelem rzymskim (odwoł. do nietykalności obyw. i do jurysdykcji rzymskiej, ratowała .. |
| cogito, ergo sum | myślę, więc jestem (kartezjusz) |
| conditio sine qua non | warunek nieodzowny, niezbędny (konieczność wskazania w rozumowaniu przyczyny faktu lub zdarzenia) |
| constans | wielkość, którą w trakcie rozważań przyjmuje się za stałą |
| consuetudo est altera natura | przyzwyczajenie jest drugÄ… naturÄ… (cyceron) |
| contra spem spero | wbrew nadziei ufam (z listu do rzymian św pawła) |
| corpus delicti | dowód rzeczowy przestępstwa, narzędzie zbrodni |
| corvus albus | białt kruk (juwenalis) |
| credo | wierzÄ™ przen wyznanie wiary |
| cuius regio, eius religio | czyj kraj, tego wyznanie, religia panujÄ…cego obowiÄ…zuje poddanych |
| cum laude/magna cum laude/insigne cum laude/summa cum laude/cum eximia laude | z pochwałą/z wielką/nadzwuczajną/najwyższą/szczególną (dawna forma oceny wyróżniającej na |
| cum tacent, clamant | gdy milczą, to właśnie krzyczą (cyceron Mowa przeciw Katylinie, milczenie bywa wymowniejsze od m |
| cure ut valeas! | dbaj o zdrowie |
| curriculum vitae | przebieg życia (życiorys) |
| damnatio memoriae | potępienie pamięci (w rzymie senat uchwalał potępienie byłego cesarza, wymazując z dok. i pomn |
| de facto | istotnie, rzeczywiście, w rzeczywistości, w praktyce |
| de gustibus non est disputandum | o upodobaniach nie należy dyskutować |
| dei gratia/ per gratiam Dei | z bożej łaski (element tytulatury biskupiej +w równoznacznej postaci |
| de mortius aut bene aut nihil | o zmarłych albo dobrze, albo wcale nie mówić (odpowiednik gr. maksymy przypis. chilonowi) |
| deo gratias | bogu dzięki (św paweł List do koryntian, chrześcijańska formuła podziękowania) |
| deus ex machina | bóg z machiny (teatralnej; w tragedii gr. wprowadzano bóstwo-rozwiązanie intrygi, niespodziewany. |
| dictum factum | powiedziano-wykonano (terencjusz) |
| ab imo pectore | z głębi piersi, z głębi duszy, z zupełną otwartością (postawa prostoty, użyty 1raz przez Lu |
| ab Iove principium | początek od jowisza (wergiliusz Bukoloki: zaczynać od sprawy.osoby najważniejszej) |
| Ab ovo usque ad mala | od jajka aż do jabłek, od początku do końca(rzymski sposób uczt; horacy-sprawa błaha od począ |
| ab Urbe condita/ anno urbis conditae | od założenia miasta(rzymu)+1 (zasada R. chronologii-początek 753pne ustalony... |
| acta est fabula, plaudite! | sztuka skończona, klaszczcie! (na zakończenie przedstawienia, odp Oktawiana augusta na łożu śmi |
| ad acta | (sprawa odłożona) do akt, między sprawy załatwione, którymi dłużej zajmować się nie potrzeb |
| ad hoc | doraźnie, specjalnie w tym celu, bez zamiaru szerszego, ogólniejszego zastosowania |
| ad infinitum | do nieskończoności, bez końca, bez granic |
| ad Kalendas Graecas | na grackie kalendy (na święty nigdy)(wg swetoniusza jest to odp. Oktaw. Augusta na termin spłaty. |
| ad maiorem dei gloriam | na większą chwałę boga (dewiza twórcy zakonu jezuitówśw ignacego Loyoli) |
| Ad perpetuam rei memoriam | na wieczną rzeczy pamiątkę (staroż. formuła stosowana w epigrafice) |
| ad rem | do rzeczy, do głównej sprawy |
| aetas dulcissima adulescentia est | najmilszym okresem życia jest młodość (pliniusz młodszy) |
| agnus dei | baranek boży (z wulgaty, ew.św jana) |
| alea iacta est | kości(dosł. kostka) zostały rzucone (u swetoniusza- juliusz cezar, przez Rubicon 10 I 49pne ... |
| alma mater | matka żywicielka (średn. nazwa wyższej uczelni, zwł uniwersytetu) |
| alter ego | drugie ja |
| amantes amentes | zakochani są jak szaleńcy (zakochani z rozumu obrani)(paraf. z plauta i terencjusza) |
| amicus certus in re incerta cernitur | przyjaciela pewnego poznaje się w niepewnym położeniu (sentencja enniusza przytaczana przez cycer |
| amicus Plato, sed magis amica veritas | miłuję platona, lecz milsza mi prawda (arystoteles) |
| amicus vitae medicamentum | przyjaciel lekarstwem życia (cyceron) |
| amor vincit omnia | miłość wszystko zwycięża (wergiliusz) |
| animal rationale | zwierzę rozumne (filozoficzna def. człowieka przez plutarcha przypis. chryzypowi) |
| a posteriori | z następstwa, na podst doświadczenia, na podst faktów |
| a priori | z założenia, niezal. od doświadczenia, intuicyjnie, przez dedukcję |
| aqua et panis est vita canis | woda i chleb to życie psa (z wulgaty, ew. św mateusza) |
| aquila non capat muscas | orzeł much nie łapie |
| arbiter elegantiarum | znawca, autorytet w sprawach dobrego smaku, tonu |
| arma virumque cano | zbrojne czyny męża opiewam(pierwszy wers z eneidy wergiliusza) |
| artes liberales | sztuki wyzwolone (7nauk świeckich, wstęp do stud. wyż, Niż:gram,ret,dial;Wyż:geom,ast, muz) |
| ars amatoria (ars amandi) | sztuka kochania (tytuł poematu owidiusza) |
| ars longa, vita brevis | sztuka długa, życie krótkie (aforyzm gr. odnoszący się do sztuki lekarskiej przyp. hipokratesow |
| audiatur et altera pars | niech zostanie wysłuchana i druga strona (star. zasada prawa procesowego przyt. przez senekę) |
| o nomen dulce libertatis | o słodkie imię wolności |
| opus vitae | dzieło życia |
| ora et labora | módl się i pracuj (dewiza św benedykta z nursji) |
| orbis terrarum | kula ziemska, świat |
| o tempora, o mores! | o czasy o obyczaje! (cyceron) |
| otium post negotium | odpoczynek po pracy |
| pacta sunt servanda | umów należy dotrzymywać |
| panem et circenses | chleba i igrzysk (zawołanie pospólstwa-bezpł przydział zbóż i igrz cyrkowych, przyt przez Juwe |
| pars pro toto | część za całość (synekdocha - zastąpienie całości częścią) |
| pater familias | ojciec rodziny (głowa rodziny rzymskiej, oan domu, miał wszelkie prawa wobec żony dzieci i niewol |
| pater noster qui es in caelis | ojcze nasz, który jesteś w niebie |
| pater patriae (parens patriae) | ojciec ojczyzny (wersja tytułu oficj. przyzn, cyceronowi za zdemask. spisku Katyliny 63pne, ...) |
| pax romana | pokój rzymski (pokój narzucony ludom podbitym i utrzymywany przy pom. siły zbrojnej) |
| pecunia non olet | pieniądz nie śmierdzi (wg anegdoty- wespazjan do syna tytusa, który wyrzucał mu...Swetoniusz |
| per aspera ad astra | przez ciernie do gwiazd (maksyma jest modyfikacjÄ… zd. seneki z tragedii Herkules szalejÄ…cy) |
| per capita | na głowę, na osobę, na jednostkę (termin używany w ekonomii) |
| periculum in mora | niebezpieczeństwo w zwłoce(zasada prawa rzymskiego) |
| per se | samo przez siÄ™, samo z siebie |
| persona non grata | osoba niepożądana (wyrażenie z j. dyplomacji, przeciw. Persona grata) |
| plenus venter non studet libenter | pełny brzuch przeszkadza w nauce |
| pontifex maximus | najwyższy kapłan (tytuł w star. R., następnie tytuł papierzy) |
| post christum natum | po narodzeniu chrystusa |
| post factum | po fakcie, po wydarzeniu, retrospektywnie |
| post meridiem | po południu |
| post mortem | po śmierci |
| post scriptum | dopisek do listu, artykuł itp |
| potius sero quam numquam | lepiej późno niż wcale |
| prima aprilis | pierwszy kwietnia |
| prima via ardua est | pierwsza droga jest stroma |
| primum non nocere | przede wszystkim nie szkodzić (łac odpowiednik zasady lekaża, sformułowany po gr. przez hipokrat |
| primum vivere, deinde philosophari | najpierw żyć, potem filozofować |
| primus inter pares | pierwszy wśród równych |
| pro domo sua | we własnej sprawie (dla korzyści, ła. - wypowiedź we własnej sprawie, często brak obiektywizmu |
| pro forma | dla pozoru, dla formu, dla przyzwoitości |
| pro memoria | dla pamięci, na pamiątkę |
| pro publico bono | dla dobra ogółu (często w lit. nawiązuje do rzymskiego poczucia sprawiedliwości) |
| qualis dominus, talis servus | jaki pan, taki sługa (petroniusz) |
| qualis vita, talis mors | jakie życie, taka śmierć |
| quasi | jakoby, rzkomo, prawie, niemal jak |
| quidquid agis, prudenter agas et respice finem | cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i patrz końca (maksyma przyp, solonowi, także owidiuszowi) |
| quidquid discis, tibi discis | czegokolwiek siÄ™ uczysz, uczysz siÄ™ dla siebie (petroniusz) |
| qui pro quo | ktoś zamiast kogoś (pomyłka co do osoby, nieporozumienie) |
| horas non numero nisi serenas | godzin nie liczę, jeśli nie są pogodne (często na zegarach słonecznych) |
| ignavis semper feriae | leniwy ma zawsze wakacje (średniow. maksyma- przekład słow teokryta) |
| ignoramus et ignorabimus | nie wiemy i nie będziemy wiedzieć (formuła nierozwiązywalności zagadki świata, granice wiedzy |
| ignorantia iuris nocet | nieznajomość prawa szkodzi |
| in aqua scribere | pisać na wodzie (przysłowie gr, w lit łac u Katullusa) |
| in diem vivere | żyć z dnia na dzień |
| in dubio pro reo | wątpliwości przemawiają na korzyść oskarżonego (reguła prawnicza) |
| in flagranti/ flagranti crimine comprehensi | na gorącym uczynku (z prawa rz. - paraf. reguły z Kodeksu Justyniana +schwytani na dokonywaniu zbr |
| in hoc signo vinces | pod tym znakiem zwyciężysz (cesarz rz. Konstantyn wielki w czasie marszu na R.-na niebie świecąc |
| in medias res | do sedna sprawy (przystąpić od razu do rzeczy, powiedzenie horacego) |
| in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti | W imię ojca i syna i ducha świętego (formuła zn. krz. ustalona przed wniebow., przekazana w ewan |
| I.N.R.I. Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum | Jezus Nazarejczyk król żydowaki (napis z tabliczki na krzyżu) |
| In principio erat Verbum | na początku było słowo (pierwsze zd. z prologu Ewangelii św jana) |
| in saecula saeculorum | na wieki wieków (częsty zwrot biblijny) |
| in spe | w przyszłości, spodziewany |
| inter arma silent Musae | w czasie wojny milczÄ… muzy (analogia do w czasie wojny milczÄ… prawa) |
| inter arma silent leges | w czasie wojny milczÄ… prawa (cyceron) |
| invidia gloriae umbra est | zazdrość jest cieniem chwały |
| in vino veritas, in aqua sanitas | w winie prawda, w wodzie zdrowie (paraf. gr. przysłowia, u pliniusza starszego) |
| in vitro | n. łac. - w szkle (poza żywym organizmem, w probówce, w sztucznym otoczeniu) |
| invocatio dei | odwołanie się do boga (w akcie prawnym, szczególnie konstytucji) |
| is fecit, cui prodest | ten uczynił, kto na tym skorzystał (zmodyfikowane zd. seneki) |
| labor omnia vincit | praca wszystko zwycięża (wrgiliusz) |
| legio mihi nomen | na imię mi legion (ewangeliczne określenie mnóstwa demonów, pot. -wielka licz. jednostek) |
| lex retro non agit | prawo nie działa wstecz |
| liber beneficiorum | księga beneficjów (w kościele rz. kat.księga -spisywano przywileje i findusze kościołów i ben |
| liberum veto | wolne "nie pozwalam" (W pl 17-18w. prawa zrywania sejmu przez jednego posła, zniesione przez Kons.3 |
| libri amici, libri magistri | książki przyjaciółmi, książki nauczycielami |
| licentia poetica | swoboda poetycka |
| lignum sicientiae boni et mali | drzewo wiadomości dobrego i złego (w biblii z owocami dobra i zła, bóg zakazał adamowi i ewie) |
| littera docet, littera nocet | litera uczy, litera szkodzi (jedna rzecz, w zależności jak użyta przynosi korzyść albo szkodę) |
| lupus in fabula | wilk w bajce (o wilku mowa) (przysłowie terencjusza) |
| magna charta libertatum | wielka karta swobód (przywilej wydany przez ang. króla Jana bez Ziemi 1215....poczÄ…tek ograniczeï |
| mala herba cito crescit | złe ziele szybko rośnie |
| malum necessarium | zło konieczne |
| manu propia | własnoręcznie |
| manus manum lavat | ręka rękę myje (łac. odpowiednik powiedzenia gr., ulubione Seneki) |
| mater artium necessitas | potrzeba jest matkÄ… wynalzaku |
| mater semper certa est | matka jest zawsze pewna |
| mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa | moja wina... (formuła żalu za grzechy wymawiana w trakcie wyznania win na początku mszy św) |
| medice, cura te ipsum | lekarzu, lecz samego siebie (przysłowie poświadczone w biblii) |
| memento mori | pamiętaj o śmierci (pozdro średn. mnichów sformułowane na podst wersetu z biblii) |
| mens sana in corpore sano | w zdrowym ciele zdrowy duch (skrócona wersja aforyzmu Juwenalisa) |
| mirabile dictu | aż dziw powiedzieć |
| modus operandi | sposób działania |
| modus vivendi | sposób życia, styl życia |
| mutatis mutandis | z uwzględnieniem koniecznych zmian |
| N.N. nomen nescio/non notus | imienia nie znam/ ktoÅ› nieznanego nazwiska |
| navigare necesse est, vivere non est necesse | żeglowanie jest koniecznością, życie nią nie jest (z gr. sentencji Plutarcha, Pompejusz Wielki |
| nec hercules contra plures | i herkules nie sprosta wielu (siła złego na jednego) |
| nemo propheta in patria sua | nikt nie jest prorokiem we własnym kraju (wulgata) |
| nihil de nobis sine nobis | nic o nas bez nas (zwrot prawniczy podkreślający wolność szlachecką) |
| nihil novi | nic nowego(konst. sejmu radomskiego 1505-król bez zgody sejmu nic nowego co godzi w prawa i interes |
| nil desperandum | nie ma powodu do rozpaczy (nie trzeba tracić nadziei, Horacy) |
| nolens volens | chcÄ…c nie chcÄ…c |
| noli turbare circulos meos | nie psuj moich kół (rzekomo sł. Archimedesa do żołnierza rzymskiego) |
| nomen omen | imię wróżbą (w imieniu człowieka wyraża się jego charakter) |
| nomina sunt odiosa | nazwiska są niepożądane (Cyceron, nazwisk w pewnych okol. nie należy wypowiadać) |
| non omnia possumus omnes | nie wszyscy możemy wszystko (Wergiliusz) |
| non omnis moriar | nie wszystek umrę (czyli będę żył w swej twórczości, Horacy) |
| non possumus | nie możemy (Piotr i Jan w Jerozolimie do Sanhendrynu, memoriał biskupów polskich do władz PRL-u) |
| non scholae, sed vitae discimus | uczymy się nie dla szkoły lecz dla życia (odwrócenie ironicznej sentencji Seneki) |
| nosce te ipsum | poznaj samego siebie (gr. maksyma wyryta na portalu świątyni Apollina w Delfach) |
| nota bene | zauważ dobrze, zwróć uwagę na to , do tego, w dodatku |
| nuda veritas | naga prawda (powiedzenie Horacego oparte na micie o prawdzie i fałszu, fałsz w kąpieli wziął sz |
| nulla dies sine linea | ani jednego dnia bez kreski (Pliniusz-dewiza malarza gr. Apellesa-żaden dzień bez posunięcia... |
| nulla regula sine exceptione | nie ma reguły bez wyjątku |
| nullum crimen sine lege | nie ma przestępstwa, jeśli nie ma prawa |
| nullus locus domestica sede iucundior | żadne miejsce nie jest lepsze niż dom (wszędzie dobrze...) |
| nunc est bibendum | teraz trzeba pić (Horacy, pierwsze sł. poetyckiego toastu z ody triumfalnej -zwyc Oktawiana nad... |
| oculum pro oculo, dentem pro dente | oko za oko, ząb za ząb (prawo odwetu sformułowane w biblii)? |
| oderint, dum metuant | niech nienawidzą, byleby się tylko bali (dramatopisarz Lucjusz Akcjusz, cyt też przez cyc.swet-ka |
| omnia mea mecum porto | wszystko co posiadam, noszÄ™ ze sobÄ… |
| sub iove (frigido) | pod (zimnym) jowiszem (pod gołym niebiem, z Pieśni horacego) |
| summa summarum | wszystko razem (suma sum, podsumowujÄ…c; wyr. potoczne wypow. przez Plauta) |
| sursum corda | w górę serca (od spraw doczesnych ku bogu; odwagi!- sł. celebransa przed prefacją mszalną) |
| tabula rasa | czysta tablica (koncep. w psych. i folo, u arystotelesa-człowiek zaraz po urodzeniu..., lock-nietkn |
| tarde (sero) venientibus ossa/ tarde (sero) venientes, male sedentes | późno przychodzącym kości (kto późno przychodzi...+Późno przychodzący, źle siedzący) |
| tempora mutantur et nos mutamur in illlis | czasy się zmieniają i my się zmieniamy z nimi (przysł. przyp królowi franków Lotariuszowi I, n |
| tempus edax rerum | czas-pożeracz rzeczy/wszystkiego (owidiusz) |
| tempus fugit | czas ucieka (wergiliusz Georgiki) |
| theatrum mundi | teatr świata (17 i 18 wiek - tytuł dzieł dot. historii powszechnej) |
| timeo Danaos et dona ferentes | lękam się Danaów, nawet gdy niosą dary, Wergiliusz, Eneida, sł. Laokoona) |
| totus tuus (ego sum) | cały twój(sł. św. Ludwika Marii Grignon de Monfort z Traktatu o prawdziwym.., dewiza Karola Wojt |
| ubi concordia, ibi victoria | gdzie zgoda, tam zwycięstwo |
| ubi tu caius, ibi ego caia | gdzie ty Gajuszu, tam i ja Gaja (z Plutarcha, rzymska panna młoda wypowiada wchodząc do nowego dom |
| ultima ratio | ostateczny argument(rozstrzygający dowów, w jęz. dypl. ostatni arg. przed zerwaniem stos. dyplom. |
| unus pro multis | jeden za wielu (z Eneidy wergiliusza, sternik palinur na ofiarÄ™ neptunowi...) |
| urbi et orbi | miastu i światu (formuła uroczystego błogosławieństwa papieskiego) |
| usus est magister optimus | doświadczenie jest najlepszym nauczycielem (cyceron) |
| utinam falsus vates sim | obym był fałszywym prorokiem (Liwiusz) |
| vacatio legis | Próżnowanie ustawy (wg prawa rz, czas od ogłoszenia ustawy do jej wejścia w życie) |
| vade in pace | idź w pokoju (biblijny zwrot pożeg, końcowa formuła sak. pokuty, wyp przez spowiednika) |
| vade mecum | pójdź za mną (umowny tytuł przewodników, poradników i podręczników) |
| vae victis | biada zwyciężonym (wg legendy 390pne -wódz gallów brennus dorzucając miecz na szalę; plaut, li |
| vanitas vanitatum et omnia vanitas | marność nad marnościami i wszystko marność (z wulgaty, eklezjasta) |
| varietas delectat | rozmaitość cieszy |
| varium et mutabile semper femina | zmienna zawsze i niestała jak kobieta (wergiliusz, eneida) |
| veni, vidi, vici | przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem(wg plutarcha-C.w liście do Amatiusza o bitwie pod zelą 47p |
| verba docent, exempla trahunt | słowa uczą, przykłądy pociągają (przys. śred. oparte na myśli Seneki) |
| verba volant, scripta manent | słowa ulatują, pisma pozostają (przys. śred. - przeróbka zdania horacego) |
| veritas liberabit vos | prawda was wyzwoli (sł. chrystusa z ewangelii) |
| veritas odium parit | prawda rodzi nienawiść (terencjusz) |
| veritas se ipsa defendit | prawda broni siÄ™ sama |
| verte! | odwróć! |
| vice versa | na odwrót |
| vide! | patrz, zobacz |
| virtuti militari | męstwu żołnierkiemu (order za odwagę, przez Stanisława Augusta dla upamięt. zwycięstwa pod Zi |
| vis comica | siła komiczna (cezar) |
| vis maior | siła wyższa (termin prawny - prypadki których nie można było uniknąć) |
| vivat! | niech żyje! |
| vivere est cogitare | żyć to znaczy myśleć (cyceron) |
| volenti non fit iniuria | chcącemu nie dzieje się krzywda (prawnicze: dobrowolnie narażając się na szkodę nie można wni |
| votum separatum | zdanie odrębne, opinia odmienna od poglądu większosci, niezgodna z przyjętym wnioskiem, ustawą |
| vox populi vox dei | głos ludu to głos boga (z "listu do Karola Wielkiego" mnicha, teologa i fil. Alkuina) |
| anno domini a.d. | w roku pańskim, tj naszej ery |
| festina lente | śpiesz się powoli (łac. wercja ulubionego przez ces. Oktawiana Augusta przysł. gr) |
| in medias res | do sedna sprawy (przystąpić) (powiedzenie horacego) |
